Kenia heeft, net zoals veel beneden de Sahara gelegen landen, serieuze problemen om zijn staatsschuld af te betalen. Eind 2024 had het land een schuld van 65% van het bruto binnenlands product (BBP). Ter vergelijking: lidstaten van de Europese Unie mogen maximaal een staatsschuld van 60% van het BBP hebben. 

In westerse landen klinkt daarom vaak kritiek op de trage economische ontwikkeling van landen als Kenia. Vaak wordt beweerd dat ontwikkelingssamenwerking niet of gebrekkig werkt en dat het vooral in de zakken van politici belandt. 

De schulden van Kenia zijn weliswaar hoger dan de Nederlandse staatsschuld, die was 43,3% eind 2024, maar in veel EU-lidstaten is de schuld veel groter dan de toegestane 60%. Zo ligt de staatsschuld in Frankrijk en België bijvoorbeeld boven de 100%. En zelfs in Duitsland, het land met een zuinige reputatie, ligt de staatsschuld boven de 70%. 

‘De staatsschuld ontwricht landen als Kenia omdat een stevige economische basis ontbreekt’

Volgens hoogleraar mondiale economische geschiedenis Jutta Bolt (Rijksuniversiteit Groningen) heeft de grote impact van de schuld op Kenia ermee te maken dat het ontbreekt aan een goede economische basis. “De belangrijkste reden voor de ontwrichtende impact van de staatsschuld in landen zoals Kenia, is dat een goede economische basis ontbreekt,” legt ze uit. “Door een slechte economie gaat geld vooral naar schuldaflossing, en dan blijft er weinig over voor publieke voorzieningen zoals gezondheidszorg. Daarnaast zie je dat in Kenia als oplossing werd aangedragen om de belastingen te verhogen, wat zeer impopulair is.” 

De impact van deze schulden op de Keniaanse economie is het duidelijkst te zien bij de rentelasten. Kenia betaalde in 2024 ongeveer 4% van het BBP aan de rente over de staatsschuld. Dat is een hoger percentage dan dat Nederland uitgeeft aan defensie.

Internationale monetaire instituties

De impact van de staatsschuld en de rol van internationale instituties zoals het IMF en de Wereldbank, die betrokken zijn bij de financiële situatie van Kenia, zorgen voor onvrede onder de bevolking. Toen de Keniaanse overheid in de zomer van 2024 de belastingen wilde verhogen, leidde dat tot grootschalige demonstraties.

‘Er is veel frustratie over de rol van internationale monetaire instituten’

Wat opviel bij de anti-overheidsdemonstraties, is dat er veel mensen protestborden droegen die gericht waren tegen het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank. Volgens Bolt heeft dit te maken met hun invloed in Afrika. “Het zijn instituten die een rol kunnen spelen in het financieren van landen die het moeilijk hebben, maar dat ging vaak tegen voorwaarden zoals het liberaliseren en privatiseren van de economie,” aldus Bolt. Deze hervormingen hebben gezorgd voor slechte economische omstandigheden in de jaren tachtig en negentig. Daarnaast hebben Afrikaanse landen door deze instanties weinig autonomie over hun economie. Ze moeten bijvoorbeeld toestemming vragen wanneer ze hun economie willen herstructureren. Bolt: “Dit alles heeft ervoor gezorgd dat er veel frustratie is over de rol van deze instituten.” 

Economische crisis

Volgens de hoogleraar ligt de oorsprong van de problematische schulden in sub-Saharaans Afrika in de periode na de Tweede Wereldoorlog. “In de periode tussen 1950 en 1973 is de vraag naar grondstoffen fors toegenomen. Afrika is een continent dat rijk is aan grondstoffen, en profiteerde daar dus economisch gezien enorm van,” legt ze uit. Het Afrikaanse continent kreeg het zwaar te verduren tijdens de crisis van de jaren zeventig. “De vraag naar grondstoffen nam enorm af, maar er was wél veel geld geleend aan Afrikaanse landen met het idee dat de groei zou toenemen. Ze zaten uiteindelijk wel met de schulden, maar niet met een verdienmodel om het terug te betalen.” 

‘Ze bleven achter met de schulden, maar zonder verdienmodel’

Niet alle Afrikaanse landen hebben te maken gehad met deze problemen. Mauritius en Botswana doen het economisch bijzonder goed, maar de situatie uit die landen is niet een op een over te nemen. Zo is het volgens Bolt niet helemaal duidelijk waarom Mauritius kon industrialiseren. Mogelijk doordat het land een relatief klein oppervlak heeft wat het makkelijker bestuurbaar maakte, beredeneert ze. Botswana heeft dan weer het toeval dat er veel diamanten zaten in grond die in bezit was van de overheid, wat het makkelijker maakte om daar geld aan te verdienen. 

Maatschappelijke systemen

In de academische wereld leeft sterk het idee dat maatschappelijke systemen doorslaggevend zullen zijn voor de economische ontwikkeling van Afrikaanse landen. Daarmee wordt gedoeld op zaken zoals goede rechtspraak, infrastructuur en verkiezingen. De vraag is volgens Bolt alleen of deze systemen eerst komen, of dat ze ontstaan wanneer er weer meer werkgelegenheid komt.

De schuldenproblematiek speelt al decennialang in verschillende Afrikaanse landen en lijkt maar niet opgelost te worden. Kenia probeert nu een nieuwe deal te sluiten met het IMF, maar het is nog de vraag hoe dat zal uitpakken. Ondertussen komt in Europa steeds meer het inzicht dat een toename van de staatsschuld soms noodzakelijk is om gerichte investeringen te kunnen doen die de economie uiteindelijk versterken. Voor landen zoals Kenia is het maar hopen dat er ook die ruimte wordt gegund om noodzakelijke investeringen te doen. Tot die tijd zullen de financiële problemen blijven bestaan.

Eindredactie door Maria van Riel