Er is veel kritiek op de invloed van machtige zakenmannen die zich verzamelen rond de Amerikaanse president Donald Trump. Zo heeft de rijkste man op aarde, Elon Musk, de positie van voorzitter van het Department of Government Efficiency (DOGE) bemachtigd. Met zijn nieuwe titel heeft hij onder andere de opdracht gekregen om veel ambtenaren te ontslaan, en probeerde hij de ontwikkelingssamenwerkingsorganisatie USAID op te doeken. 

In Nederland leidt deze vervlechting van miljardairs en de Amerikaanse regering tot argwaan over de macht van de extreem rijken. Zo schreef voormalig PvdA-politicus Diederik Samsom in een column in de Volkskrant dat hij eerst geloofde dat rijkdom beperken geen doel op zichzelf was. Door de ontwrichtende invloed van extreme rijkdom op de VS vindt hij nu wél dat het beperkt moet worden.

Ingrid Robeyns, hoogleraar ethiek aan de Universiteit Utrecht, stelde in dezelfde krant dat de Verenigde Staten nu een ‘oligarchy on steroids’ zijn.

Ondernemen ten tijde van oorlog

In de VS hebben uiterst rechts en de financiële elites de handen dus ineen geslagen. Maar hoe uitzonderlijk is dat eigenlijk? Volgens Wouter Leenders, promovendus in de economie, is de macht van miljardairs tegenwoordig vergelijkbaar met die in het begin van de twintigste eeuw, tijdens de zogenoemde Gilded Age. In die periode hadden rijke ondernemers zoals John Rockefeller en Cornelius Vanderbilt veel politieke macht. Over de rol van financiële elites bij de opkomst van extreemrechts in het verleden is relatief weinig geschreven, al is er wél veel bekend over rijke ondernemers ten tijde van het naziregime.

Onderzoeksjournalist David de Jong publiceerde in 2022 het boek Nazi Billionaires. In dat boek beschreef hij aan de hand van een aantal rijke families in Duitsland hoe ondernemers die loyaal waren aan het naziregime een fortuin konden vergaren ten tijde van het bewind van Hitler. Dit deden ze door bijvoorbeeld auto’s en wapens voor het regime te produceren. Ze profiteerden van het regime doordat ze voor een lage prijs bedrijven van Joodse ondernemers konden overnemen. Daarnaast maakten ze in hun fabrieken veel gebruik van dwangarbeiders uit bezet Europa.

Volgens de Jong was opportunisme het belangrijkste motief voor de loyaliteit tegenover de nazi’s: “Die ondernemers zagen natuurlijk hun kans, want Hitler bood hun winst en dat kregen ze ook.” Volgens de Jong is dit opportunisme potentieel gevaarlijk en speelt het nu nog steeds een grote rol: “Je ziet het in bijna ieder regime, van de Braziliaanse junta tot de Nederlandse koloniale tijd en de Russische oligarchen: privébelangen spelen altijd een doorslaggevende rol.” Dit betekent dat de rijke ondernemers in kwestie niet per definitie overtuigde aanhangers hoeven te zijn van de desbetreffende regimes. “Veel Duitse ondernemers waren wel conservatief, maar niet per se nazi’s. Ze keken toch een beetje neer op de partij en haar kiezers, die vonden ze wat boers,” stelt de Jong.

De toenemende invloed van radiaal-rechts

Anno 2025 zien we dat opportunistische ondernemers ook elders, waar radicaal rechtse partijen macht hebben, in meer of mindere mate invloed hebben. Zo schreef The Financial Times al in 2017 over ondernemers rondom de Hongaarse premier Viktor Orbán. Veel van zijn kennissen hebben nu invloedrijke posities in bijvoorbeeld de media, voetbalclubs, en bouworganisaties.

In Frankrijk heeft miljardair Vincent Bolloré zelfs een school voor journalistiek opgekocht. Hij is eigenaar van onder andere de zender C-News, een platform dat veel ruimte biedt voor uiterst rechtse geluiden. Mogelijk spelen de belangen van Bolloré in de fossiele sector een belangrijke rol voor zijn inzet voor radicaal-rechts. Daarnaast kreeg volgens de Franse krant Libération Rassemblement National, de grootste radicaal-rechtse partij in Frankrijk, donaties uit onder andere de tech sector en uit beleggingsfondsen.

Wat deze donaties opvallend maakt, is dat veel uiterst rechtse partijen zichzelf profileren als tegenstanders van de gevestigde orde en zich afzetten tegen de elite. Toch lijkt uiteindelijk ook bij deze partijen een terugkerend patroon zichtbaar: wanneer er mogelijkheden tot winst zijn, zullen ondernemers in het gat springen.

Er is nog weinig historisch onderzoek gedaan naar de verhouding tussen financiële elites en radicaal rechts. Misschien brengt de toenemende discussie over de macht van financiële elites dit onderwerp onder de aandacht van onderzoekers. In ieder geval is de toenadering van rijke Amerikaanse ondernemers tot Donald Trump niet zozeer schokkend, maar eerder te verwachten. Met enige historische kennis in het achterhoofd zou het pas echt uitzonderlijk zijn geweest als de politieke bromance tussen Trump en Musk níét was ontstaan.

Eindredactie door Maria van Riel